Liêm Pha là tướng giỏi của Triệu. Năm thứ mười sáu đời Huệ Văn Vương nước Triệu [283TCN] Liêm Pha làm tướng Triệu đánh Tề, cả phá Tề lấy Tấn Dương, được cất làm Thượng khanh, nổi tiếng khỏe với chư hầu.
Lạn Tương Như là người Triệu, làm xá nhân cho viên quan hoạn nước Triệu tên là Lệnh Mục Hiền. Đời vua Huệ Văn, được viên ngọc bích của họ Hòa nước Sở. Chiêu Vương nước Tần nghe tin, sai người đưa thư cho vua Triệu, xin đem mười lăm thành để đánh đổi viên ngọc. Vua Triệu cùng Đại Tướng quân là Liêm Pha, các đại thần, bàn toan cho Tần, thì sợ chỉ bị lừa, chứ các thành nước Tần e không thể được; toan không cho thì lại lo quân Tần sang đánh. Kế chưa quyết. Tìm người có thể sang trả lời Tần chưa được. Viên hoạn quan Lệnh Mục Hiền nói rằng:
– Xá nhân của tôi là Lạn Tương Như có thể sai được.
Nhà vua hỏi:
– Sao biết vậy?
Thưa rằng:
. Tôi từng có tội, bàn trộm muốn chạy trốn sang Yên. Xá nhân tôi là Tương Như ngăn tôi rằng: “Sao ông biết vua Yên?” Tôi nói: “Tôi từng theo đại vương hội với vua Yên ở trên cõi. Vua Yên nắm riêng tay tôi mà nói rằng: Xin kết làm bạn! Vì thế tôi biết nên muốn sang.” Tương Như bảo tôi rằng: “Triệu mạnh mà Yên yếu, mà ông được vua Triệu yêu, nên vua Yên muốn kết bạn với ông. Nay ông lại trốn Triệu chạy sang Yên. Yên sợ Triệu, thế tất không dám chứa ông. Rồi trói ông mà trả về Triệu! Chi bằng ông trần mình, phục ve! bên lưỡi rìu mà xin tội, thì may ra được thoát!” Tôi theo kế ấy. Cũng may mà đại vương tha cho tôi. Tôi trộm nghĩ cho người ấy là hạng dũng sĩ, lại có mưu trí, nên có thể sai được!
Thế là nhà vua vời Lạn Tương Như vào, hỏi rằng:
– Vua Tần đem mười lăm thành xin đổi viên ngọc Quả nhân, có thể cho được không?
Tương Như nói:
– Tần mạnh mà Triệu yếu, không cho không được!
Nhà vua nói:
– Lấy ngọc ta mà không cho thành ta thì làm thế nào?
Tương Như nói:
– Tần lấy thành đổi ngọc mà Triệu không cho, lỗi ấy ở Triệu. Triệu cho ngọc mà Tần chẳng cho thành, lôi ấy ở Tần. Cứ hai chước đó, thà cho, để Tần chịu lỗi!
Nhà vua hỏi:
– Ai có thể sai được? Tương Như nói:
– Nếu nhà vua thiếu người, tôi xin đem ngọc đi, sao cho thành về Triệu ngọc mới ở Tần. Thành không về thì tôi xin giữ nguyên vẹn ngọc đem về Triệu.
Vua Triệu liền sai Tương Như mang ngọc, hướng tây sang Tần. Tần Vương ngồi trên Chương đài ra mắt Tương Như. Tương Như nâng ngọc dâng vua Tần. Vua Tần cả mừng, đưa truyền cho các mỹ nhân cùng quan hầu coi. Các quan hầu đều hô: Vạn tuế! Tương Như coi vua Tần không có ý trả lại thành cho Triệu, bèn tiến lên mà rằng:
– Viên ngọc có vết, xin chỉ vua coi.
Nhà vua trao lại viên ngọc. Tương Như liền cầm viên ngọc, đứng lùi tựa cột, tóc giận chỉ ngược lên mũ, bảo vua Tần rằng:
– Đại vương muốn được ngọc, sai người đưa thư đến vua Triệu. Vua Triệu vời hết các quan để bàn, đều nói: “Tần tham mà cậy khỏe, đem lời nói hão mà câu ngọc. Thành trả lại kia e không thể được.” Bàn không muốn đem ngọc cho Tần. Tôi thì cho là hạng bạn áo vải, còn không nói dối nhau, huống chi là nước lớn. Và chăng vì cớ một viên ngọc làm mất vui của Cường Tần, không nên! Vì thế vua Triệu bèn ăn chay, nằm mộng năm ngày, sai tôi đem ngọc đi, lậy tiễn thư ở sân. Sao vậy? Trọng oai của nước lớn để tỏ lòng tôn kính. Nay tôi tới, đại vương tiếp tôi, xem ra lễ tiết rất xoàng! Được ngọc đưa cho các mỹ nhân để bỡn cợt tôi! Tôi coi đại vương không có ý trả thành ấp cho vua Triệu, cho nên tôi lại lấy ngọc về. Nếu đại vương tất muốn nạt tôi, thì đầu tôi và viên ngọc đều vỡ về cái cột này!
Tương Như cầm viên ngọc, lườm cái cột, toan đập vào cái cột! Vua Tần sợ vỡ viên ngọc, bèn từ tạ cố xin! Vời quan hữu tư, theo địa đồ, chỉ từ chỗ này trở đi, cắt mười lăm thành cho Triệu. Tương Như đoán vua Tần chẳng qua lừa dối, vờ là cho Triệu thành, nhưng thực ra không thể được, bèn bảo vua Tần rằng:
– Ngọc bích của họ Hòa là của rất báu, thiên hạ ai cũng biết. Vua Triệu sợ, không dám không dâng. Lúc vua Triệu đưa ngọc, ăn chay nằm mộng năm ngày. Nay đại vương cũng nên ăn chay nằm mộng năm ngày, đặt lễ Cửu Tân ở triều đình, tôi mới dám dâng ngọc.
Vua Tần tự liệu dù sao cũng không cướp ép được, bèn hứa trai giới năm ngày, cho Tương Như ở lại quán Quảng Thành. Tương Như đoán vua Tần dù trai giới, quyết phụ ước không trả thành; bèn sai kẻ đi theo mình, mặc áo nâu, bọc viên ngọc, theo đường tắt, đem ngọc về Triệu. Vua Tần chay tịnh năm ngày, sai lại đặt lê Cửu Tần ở triều đình để tiếp sứ nước Triệu là Lạn Tương Như. Tương Như đến, nói với vua Tần rằng:
– Nước Tần từ đời Mục Công tới nay, hơn hai mươi nhà vua, chưa từng có ai giữ được lời hứa! Tôi thực sợ bị Nhà vua đánh lừa mà phụ lòng vua Triệu. Cho nên sai người cầm ngọc lén về tới nước Triệu rồi. Vả chăng, Tần mạnh mà Triệu yếu, đại vương sai một người sứ mọn đến đến Triệu, Triệu lập tức đem ngọc sang dâng. Nay lấy thế mạnh của Tần, mà cắt trước mười lăm thành cho Triệu, Triệu đâu dám giữ ngọc để được tội với đại vương! Tôi tự biết lừa dối Đại vương tội đáng giết. Vậy cho tôi vào vạc nước sôi! Đại vương và các quan bàn bạc cho kỹ!
Vua Tần cùng các quan nhìn nhau mà phát cáu! Các quan hầu có người muốn lôi Tương Như đi! Vua Tần nhân nói:
– Nay giết Tương Như nữa, cũng vẫn không thể được ngọc! Mà làm dứt mất giao tình của Tần và Triệu. Chi bằng nhân đó mà đãi cho thật hậu, rồi sai về Triệu. Vua Triệu há vì có một viên ngọc mà lừa dối Tần sao?
Rút lại vẫn tiếp Tương Như ở Triều đình, đủ lễ rồi cho về. Tương Như về rồi, vua Triệu cho Tương Như là một ông quan giỏi, đi sứ không chịu nhục với chư hầu, liền cho Tương Như làm Thượng Đại phu.
Sau, Tần cũng không cắt thành cho Triệu; Triệu cũng không đem ngọc cho Tần. Rồi đó Tần đánh Triệu, giết hai vạn người. Vua Tần sai sứ giả sang nói với vua Triệu, muốn giảng hòa cùng nhau, hội ở Miện Trì ngoài Tây Hà. Vua Triệu sợ Tần, không muốn đi. Liêm Pha và Lạn Tương Như bàn rằng:
– Nhà vua không đi, tỏ ra nước Triệu yếu và nhát. Vua Triệu bèn đi, Tương Như theo Liêm Pha tiễn đến ngoài cõi, từ biệt nhà vua mà rằng:
– Nhà vua sang tính đường lối cùng lễ hội họp, chẳng qua độ ba mươi ngày thì xong. Ba mươi ngày mà không về thì xin lập Thái tử làm vua, để cho Tần hết ngóng.
Nhà vua ưng cho, bèn hội với vua Tần ở Miện Trì. Vua Tần uống rượu say nói:
– Quả nhân trộm nghe vua Triệu ưa âm nhạc, vậy xin gẩy đàn sắt cho nghe.
Vua Triệu gẩy đàn sắt. Ngự sử nước Tần tiến lên chép rằng:
– Ngày, tháng, năm mỗ… vua Tần cùng vua Triệu họp nhau uống rượu, sai vua Triệu gẩy đàn sắt!
Lạn Tương Như tiến lên mà rằng:
– Vua Triệu trộm nghe vua Tần giỏi về âm nhạc nước Tần, xin dâng chậu chĩnh lên vua Tần gõ, để làm vui lẫn cho nhau!
Vua Tần giận không cho! Thế nhưng Tương Như cứ tiến đến dâng lên chiếc chĩnh, nhân quỳ xuống mời vua Tần. Vua Tần không chịu gõ chĩnh! Tương Như nói:
– Trong năm bước. Tương Như xin phép được đem máu cổ mà vẩy vào đại vương!
Các quan hầu toan đâm chết Tương Như. Tương Như trừng mắt quát, các quan hầu đều xô dạt! Thế rồi vua Tần không vui cũng phải gõ chĩnh qua loa! Tương Như quay lại gọi ngự sử nước Triệu chép rằng:
– Ngày, tháng, năm mỗ… vua Tần gõ chĩnh cho vua Triệu nghe!
Các quan nước Tần nói:
– Xin lấy mười lăm thành nước Triệu để chúc thọ cho vua Tần!
Lạn Tương Như cũng nói:
– Xin đem Hàm Dương của Tần chúc thọ cho vua Triệu!
Trọn tiệc rượu, vua Tần không sao tranh hơn được với Triệu. Triệu cũng đặt nhiều binh bị để đợi Tần, Tần không dám động. Tan hội về nước, Tương Như vì có công to, được cất làm Thượng khanh, ngôi ở trên Liêm Pha.
Liêm Pha nói:
– Ta làm tướng Triệu, phá thành, đánh trận, vốn có công to! Nay Tương Như chỉ khó nhọc có miệng lưỡi, mà ngôi cao hơn ta… Vả chăng Tương Như vốn hèn, ta xấu hổ không nỡ lòng ngồi dưới hạng người ấy!
Rồi rêu rao:
– Ta thấy Tương Như, tất làm cho nó nhục! Tương Như nghe vậy, không chịu hội họp với nhau bao giờ. Mỗi phiên chầu thường cáo ốm, không muốn tranh thứ vị với Liêm Pha.
Sau đó Tương Như đi ra, trông thấy Liêm Pha. Tương Như quay xe lánh trốn. Thế rồi các xá nhân cùng nhau can rằng:
– Sở dĩ chúng tôi bỏ thân thích đến thờ ông, chỉ là mến cao nghĩa của ông. Nay ông ngang hàng với Liêm Pha, ông Liêm Pha rêu rao nói hỗn, mà ông lẩn tránh ra vẻ sợ hãi lắm! Người thường còn lấy làm xấu hổ, huống nữa là các bậc khanh, tướng! Chúng tôi chả ra gì, thôi xin từ giã ra về!
Lạn Tương Như cố giữ lại mà rằng:
– Các ông coi Liêm Tướng quân có bằng vua Tần không?
Thưa rằng:
– Không bằng!
Tương Như nói:
-Lấy oai của vua Tần, mà Tương Như này dám thét ở giữa Triều đình, làm nhục cả các quan hầu nữa! Dù hèn nhát, có lẽ Tương Như lại sợ riêng Liêm Tướng quân hay sao! Thế nhưng tôi nghĩ: Cường Tần sở dĩ không dám đem quân lấn Triệu, là chỉ vì còn có hai chúng tôi. Nay hai hổ đánh nhau, thế tất không sao sống được cả. Cho nên tôi phải như thế, là nghĩ đến việc cần kíp cho nước nhà trước, mà nghĩ đến thù riêng sau đó thôi.
Liêm Pha nghe chuyện, trầy thịt, vác roi, nhờ khách đưa đến cửa nhà Lạn Tương Như xin lỗi mà rằng:
– Kẻ hèn mọn này thực không biết Tướng quân có lượng đến thế!
Rút lại cùng nhau thân thiết làm bạn cắt cổ.
Năm ấy, Liêm Pha lại đánh Tề, phá tan một đoàn quân. Qua hai năm, Liêm Pha lại đánh Tề, lấy được thành Cơ. Năm thứ ba, Liêm Pha đánh Ngụy, hạ được Phòng Lăng, An Dương.
Sau bốn năm, Lạn Tương Như làm tướng đánh Tề, đến Bình Ấp rồi về. Năm sau, Triệu Xa phá được quân Tần ở dưới Ứ Dữ.
Sử Ký – Tư Mã Thiên
Truyện Liêm Pha và Lạn Tương Như
LỜI TÁN VỀ TRUYỆN LIÊM PHA VÀ LẠN TƯƠNG NHƯ
Biết chết tức là dũng cảm! Không phải chết là khó, chọn được cái chết mới là khó! Đương lúc Tương Như cầm viên ngọc bích, lừ mắt nhìn cột điện, cùng quát mắng các quan hầu vua nhà Tần, thế bất quá bị giết… Vậy mà người đời có khi hèn nhát không dám làm! Tương Như hăng hái lên một lúc, làm cho địch quốc phải sợ oai! Khi về mà nhịn Liêm Pha, danh cao tầy núi Thái! Cách xử sự, thật là trí dũng gồm cả hai.
LỜI BÌNH CỦA LÂM TÂY TRỌNG
Biết chết cần can đảm. Chọn chết cần kiến thức. Việc Lạn Tương Như giữ được viên ngọc bích đem về nước Triệu, phi có đủ mười phần can đảm quyết làm không nổi. Đến khi lái xe tránh Liêm Pha, phi có đủ mười phần kiến thức, quyết nhịn không xong. Xem một câu nói “Quốc gia trước mà thù riêng sau”, thủy chung đều là vì nước Triệu. Cái ý sở dĩ khinh chết sau đó, tức là cái ý sở dĩ dám liều chết trước kia, không phải là có khác! Cách xử sự toàn là học hỏi mà ra cả. Cho nên trong truyện chép chung cả Liêm, Lạn, Triệu, Lý, mà riêng tán có Lạn, há lại không phải vì bản lĩnh của Lạn có chỗ cao hơn ba người kia đó sao? Tôi thường bảo Nễ Hành mắng Tào Tháo, ví phỏng ngay bấy giờ bị giết, thì tức là hạng người vào bậc nhất trong đời Tam Quốc, chết còn thừa vẻ vang! Kịp khi ra mắt Lưu Biểu, Hoàng Tổ, chỉ nên giả câm, giả điếc, đừng nói câu gì, vì bọn đó xoàng xĩnh, nào đáng cho ta chửi!
Cớ chỉ đem cái nỏ nghìn cân, bật lẫy bắn con chuột nhắt! Có can đảm mà không kiến thức, chắc ngày thường cũng chưa từng để ý đến việc chọn cái chết đó thôi! Càng thấy Lạn là người ta không thể theo kịp!
